Άρθρο του Ευτύχιου Σ. Καλογεράκη, διδάκτωρ του Πανεπιστημίου Αθηνών
Το Δημαρχείο Κουρητών την περίοδο 1907-1911 ήταν στον Άι- Γιάννη Αμαρίου, ο οποίος ήταν η έδρα του Δήμου, στον οντά του σπιτιού του Νικολάου Ι. Καλογεράκη. Το σπίτι αυτό κτίστηκε από τον πατέρα του Ιωάννη Εμμ. Καλογεράκη (Καλογερογιάννη) (1832-1904), πρωτονοικοκύρη της επαρχίας, ανιψιού του Οπλαρχηγού – Εθνομάρτυρα στην κρητική επανάσταση του 1821, Καπετάν Μητροφάνη Καλογεράκη, ο οποίος πρόσφατα κατατάχθηκε στους τιμώμενους Κρητικούς Αρχηγούς του 1821 από τους ειδικούς της επιτροπής «Ελλάδα 2021» της κ. Γιάννας Αγγελοπούλου.
Το οίκημα αυτό ήταν ένα από τα τέσσερα πρωτοποριακά, πετρόκτιστα, διώροφα με οντά, που έκανε στον Άι-Γιάννη για τα παιδιά του το 1897, με παλαιότερο το δικό του που κτίστηκε το 1865 και κατοικούνται μέχρι σήμερα. Ήταν για τον πέμπτο γιο του Νικόλαο, μετά το θάνατο στη φυλακή των δύο πρώτων γιών του, Μανώλη και Κωστή, επειδή σκότωσαν Τουρκοκρητικούς (μπουρμάδες). Σ’ αυτό το σπίτι έζησε ο Νικόλαος Ι. Καλογεράκης (1879-1911), με τη γυναίκα του Χαρίκλεια Ι. Κατσαντώνη – Καλογεράκη (1881-1942), ο γιός τους Στυλιανός Ν. Καλογεράκη (1907-2008) με τη σύζυγό του Στυλιανή Γ. Μαριδάκη-Καλογεράκη (1912-2005).
Ιστορικά γεγονότα του οικήματος επί Κρητικής πολιτείας
Ο οντάς του σπιτιού ήταν το Δημαρχείο και το γραφείο συνεδριάσεων του δήμου Κουρητών το (1907-1911), με Δήμαρχο τον πρωτοξάδελφο της Χαρίκλειας Κατσαντώνη-Καλογεράκη, Ζαχαρία Κατσαντώνη, από το χωριό Άνω Μέρος, που υπαγόταν τότε στο Δήμο Κουρητών. Διασώζεται ακόμα το ξύλινο κοντάρι πέντε μέτρων της σημαίας και σφραγίδα του Δήμου της αυτόνομης Κρητικής Πολιτείας (1897-1913),υπό την υψηλή επικυριαρχία της Τουρκίας, μετά την αποχώρηση του τουρκικού στρατού από την Κρήτη το 1898. Γι’ αυτό τμήμα της σημαία της είχε το τουρκικό κόκκινο χρώμα και το αστέρι.
Στον οντά αυτό συντάχθηκε και ψηφίστηκε το παρατιθέμενο ψήφισμα με το οποίο το δημοτικό συμβούλιο κηρύσσει την πλήρη ανεξαρτησία της Κρήτης και ζητά την ένωση της με τη μητέρα Ελλάδα και υπάρχει στον Τάλω, περιοδική έκδοση του Ινστιτούτου Κρητικού Δικαίου, τόμος ΣΤ, 1996 (Κρητικός κώδιξ ΙΙΙ, σ.1590 και έχει ως εξής:
Δημοψήφισμα
Τό Δημοτικόν Συμβούλιον του Δήμου Κουρητών της Επαρχίας Αμαρίου, συγκείμενον από τόν πρόεδρον αυτού Ιωάννην Μελιδονιώτην, τά μέλη Αλέξανδρον Πλατύραχον, Αντώνιον Μπικάκην, Δράκοντα Δανδουλάκην, Εμμ. Φωτάκην, Γεώργιον Εμμ. Πατακόν, Ευθύμιον Ζαχαριουδάκην καί Γεώργιον Λινοξυλάκην, συνελθόν εν πλήρει απαρτία αυτού σήμερον την 25ην Σεπτεμβρίου 1908 έν τη έδρα του Δήμου, Αποφασίζει παμψηφεί.
Κηρύσσει. Εν ονόματι της Ομοουσίου καί Αδιαιρέτου Τριάδος, τήν ανεξαρτησίαν της Κρήτης καί τήν ένωσίν αυτής μετά της μητρός Ελλάδος, όπως μετά ταύτης αποτελέση έν αναπόσπαστον καί αδιαίρετον Βασίλειον. Προσκαλεί τόν Βασιλέα των Ελλήνων Γεώργιον τόν Α΄ νά αναλάβη τήν διακυβέρνησην του τόπου. Επιδοκιμάζει τάς εθνικάς ενεργείας της Κυβερνήσεως του τόπου καί προσκαλεί αυτήν νά διοική τήν Νήσον εν ονόματι του Βασιλέως των Ελλήνων, μέχρις ου ονομάση αντιπρόσωπον Του. Συνιστά δέ επιτροπήν αποτελουμένην από τούς κ.κ. Νομάρχην Ρεθύμνης, τόν Δήμαρχον του ημετέρου Δήμου, τόν πρόεδρον του Δημοτικού Συμβουλίου, τόν Εμμανουήλ Φωτάκην, Ιωάννην Ψαρουδάκην καί Αλέξανδρον Τσουπάκην, ίνα επιδώση αντίγραφον του παρόντος πρός τήν Κυβέρνησιν, ίνα τό διαβιβάση πρός τήν Α. Μεγαλειότητα τόν Βασιλέα των Ελλήνων καί τήν Κυβέρνησιν Του.
Εν Αγίω Ιωάννη τη 25 Σεπτεμβρίου 1908.
Ο Πρόεδρος
Ι. Α. Μελιδονιώτης
Τά μέλη
Δράκος Δανδουλάκης, Αντ. Μπικάκης, Εμμ. Μ. Φωτάκης, Γεώργιος Ε. Παττακός, Αλεξ. Πλατύραχος, Γεώργ. Λινοξυλάκης, Ευθύμιος Ζαχαριουδάκης.
Ο Δήμαρχος
ΖΑΧΑΡ. ΚΑΤΣΑΝΤΩΝΗΣ
Ιστορικά γεγονότα που διαδραματίστηκαν στο οίκημα τη Γερμανοκατοχή:
1.Φιλοξενήθηκε μεταμφιεσμένος με κρητική ενδυμασία, ο Λοχαγός Π. Φέρμορ (Μιχάλης), επικεφαλής της απαγωγής του Στρατηγού Κράιπε, έφθασαν Γερμανοί, έφαγαν μαζί του, χωρίς να τον αναγνωρίσουν.
2. Στον οντά του έτρωγε μεταμφιεσμένος με κρητικά ρούχα, ο αρχηγός της αντικατασκοπίας Κρήτης Ταγματάρχης Τομ Ντανμπάμπιν (Ιωάννης), με τον Κωστή Παραδεισανό από το Βυζάρι και άλλους, τη στιγμή που Γερμανοί έφθασαν στο ισόγειο. Διέφυγαν χωρίς να τους αντιληφθούν.
3.Κρυβόταν στον οντά του η καταζητούμενη Νίτσα Ξέκαλου και ο αδελφός της, από το Γερακάρη. Προδόθηκε το κρησφύγετό τους και ζώστηκε το σπίτι από Γερμανούς τη νύχτα. Πείσθηκαν από τον ιδιοκτήτη του, Πρόεδρο Καλογεράκη Στελιανό, ότι είναι σε άλλο μέρος, δεν έκαναν έρευνα και έφυγαν για έρευνα εκεί και οι καταζητούμενοι φυγαδεύτηκαν.
4. Στο σπίτι αυτό βρήκε Γερμανός Αξιωματικός χειροβομβίδες κρυμμένες, δικαιολογήθηκε πειστικά η ύπαρξή τους και δεν το ανατίναξαν, ούτε τους εκτέλεσαν.
5. Εδώ στη Γερμανοκατοχή, έγινε διανομή παρτίδας όπλων, σε αντιστασιακούς και των γύρω χωριών, από τον Μανώλη Παπαδογιάννη (παππούς), τον Ζωιδάκη Αντώνη (Ζωιδαντώνη) και τον Καλογεράκη Στελιανό (Κατσαντωνιά), απ’ αυτά που είχαν έλθει στην παραλία στα Σαχτούρια και έγιναν αιτία να τα κάψουν οι Γερμανοί.
6. Έφεραν τον αγωνιστή της Αντίστασης, Μανώλη Ντισπυράκη (Μινωταυράκι), μετά τη διαφυγή του από του Γερμανούς κάτω από το Άνω Μέρος. Του έβγαλαν τα γερμανικά ρούχα και τις Γερμανικές μπότες που του φορούσαν, τα έθαψαν στην αυλή του σπιτιού, όπου είναι μέχρι σήμερα και τον φυγάδεψαν.
7. Οι Γερμανοί έκαναν έρευνες στο σπίτι αυτό, ψάχνοντας τον ιδιοκτήτη, γιατί δεν πήγαινε στα έργα στο Τυμπάκι, με τα μικρά παιδιά του στην πεζούλα, αποσβολωμένα, φοβισμένα και αμίλητα να παρακολουθούν τους Γερμανούς.
Ιστορικά οικήματα, που ξεχειλίζουν από μεγαλειώδη γεγονότα ανδρείας και θυσίας, αποτυπώματα επικών δράσεων και επικίνδυνων ηρωικών αγώνων, γενναίων, ατρόμητων, ανιδιοτελών, φιλοπάτριδων και ριψοκίνδυνων ανθρώπων, οι οποίοι έθεταν χωρίς δεύτερη σκέψη σε θανάσιμο κίνδυνο για την ελευθερία, όχι μόνο τη δική τους ζωή και περιουσία, αλλά και των παιδιών τους και αυτό είναι το πιο θαυμαστό απ’ όλα.